De toekomst van bodemberoerende visserijmethoden in Europa is onzeker. Er zijn verschillende ontwikkelingen die van invloed zijn op deze toekomst en daar gaat dit artikel dieper op.
Medegebruik
De Noordzee wordt steeds drukker, zo zijn er naast de visserij veel andere medegebruikers van de zee zoals je kunt lezen in dit artikel. Denk hierbij aan de uitrol van offshore windmolenparken, vaarroutes van (container)schepen, boorplatformen, pijpleidingen en telecommunicatiekabels onder de zeebodem, maricultuur en beschermde natuurgebieden. De Noordzee delen we ook met verschillende landen. Ieder land heeft zijn eigen plannen voor die Noordzee. Het is belangrijk om die plannen op elkaar af te stemmen. De toekomst van bodemberoerende visserij en de visserij in het algemeen is dus voor een deel afhankelijk van de afspraken die landen onderling maken. Het is ook afhankelijk van de ruimte die andere activiteiten op zee opeisen en van de mate waarin meerdere activiteiten met elkaar gecombineerd kunnen worden.
Windmolens
Er zijn plannen om veel meer windmolens te gaan bouwen op de Noordzee. Deze plannen zijn er in Nederland, maar ook in andere landen rond de Noordzee. De bouw van windparken heeft invloed op de visgronden. Op dit moment is ongeveer 1.65% van de Nederlandse Noordzee bezet met windmolens. In 2030 is de verwachting dat dit 4.5% is.
Bodemberoerende visserij is verboden in windparken, omdat de vistuigen de kabels in de bodem kunnen beschadigen. Alle ruimte die windparken in beslag nemen, gaat af van de ruimte voor de visserij. Behalve als er een manier gevonden kan worden waarop er wel gevist kan worden in de windparken. Wetenschappers en een groep vissers doen momenteel experimenten in de windparken met passieve vismethoden. Je kunt hier over verschillende passieve vismethoden lezen. Als de passieve vismethoden succesvol zijn, dan kan er in de toekomst wellicht toch gevist worden in windparken. Of dit ook economisch rendabel is, moet nog blijken. Ook is dit geen oplossing voor vissers die vissen met bodemberoerende vistechnieken en niet willen of kunnen omschakelen naar een andere visserijmethode.
Beschermde gebieden
Een andere ontwikkeling die van invloed is op de toekomst van de bodemberoerende visserij is de toename van beschermde gebieden. Zoals is besproken in dit artikel, heeft de Europese Commissie een actieplan opgesteld met het doel om 30% van de Europese zeeën te beschermen. De Commissie stelt dat in nieuwe aangewezen gebieden geen bodemberoerende visserij mag plaatsvinden. Er wordt ook voorgesteld om in beschermde gebieden die al langer bestaan, waaronder Natura 2000 gebieden, bodemberoerende visserij langzaam af te bouwen. Deze maatregelen zijn aanbevelingen van de Europese Commissie. Dat betekent dat een lidstaat, zoals Nederland, het pakket aan maatregelen niet over hoeft te nemen. De maatregelen zijn niet wettelijk bindend. De Nederlandse regering zal zelf maatregelen moeten nemen om 30% van het Nederlandse stuk Noordzee te beschermen.
Reacties op het actieplan
Er zijn verschillende reacties op het actieplan van de Europese Commissie gekomen. Niet iedereen is het eens met de maatregelen. Zo reageert het voormalige kabinet Rutte 4 zeer kritisch op de plannen die gemaakt zijn en ontbreekt de nuance zoals je in dit artikel van de NOS kunt lezen. Er zou daarnaast ook geen rekening worden gehouden met de sociaaleconomische impact van een verbod op bodemberoerende vismethoden. Een verbod op bodemberoerende visserij kan ook leiden tot negatieve voor andere bedrijven in de keten, zoals visverwerkingsbedrijven en vishandelaren. Ook heeft de visserijsector een culturele identiteit en kan een verbod leiden tot het faillissement van familiebedrijven die al generatieslang bestaan.
Reactie van het Aquaculture Advisory Council (AAC)
Het Aquaculture Advisory Council (AAC) heeft een aanbeveling geschreven aan de Europese Commissie. In deze aanbeveling geeft AAC redenen waarom de aanbevelingen in het actieplan niet moeten gelden voor bodemcultuur van mosselen. Zij zeggen dat de impact op de bodem van dit type aquacultuur vele mate minder is dan van bodemberoerende visserij. Ook noemen zij dat mosselbanken een grote waarde hebben voor biodiversiteit. Ze verwijzen naar onderzoek dat laat zien dat mosselbanken in aquacultuur ook een positieve bijdrage leveren aan biodiversiteit. Lees de gehele beargumentatie van het AAC hier. De Europese Commissie heeft hier positief op gereageerd. Zij antwoorden dat bodemcultuur van mosselen een bijdrage kan leveren aan natuurbehoud en daarom kan plaatsvinden in beschermde gebieden. Lees het gehele antwoord van de Europese Commissie hier.
Europa
Ook in andere Europese landen, zoals in Duitsland, Spanje, Frankrijk, België en Italië is er kritiek op het plan. Zo heeft de Italiaanse minister van Landbouw aangegeven dat het te kort door de bocht is om de aantasting van de zeebodem volledig te wijten aan bodemberoerende visserij. Er zijn ook partijen die het plan steunen, maar ook deze partijen brengen enige nuance aan. De Marine Stewardship Council (MSC) schrijft in een verklaring: “MSC steunt dit plan, echter zijn wij van mening dat een volledig verbod op bodemberoerende visserij met sleepnetten in beschermde gebieden niet voor elk beschermd gebied de juiste aanpak is”. Zoals dit artikel bespreekt, worden hoog-dynamische gebieden niet tot nauwelijks beïnvloedt door bodemberoerende visserij. Volgens de MSC kan er in deze gebieden wel op een duurzame manier gevist worden met bodemberoerende vismethoden.
De partij die centraal staat in de discussie rondom bodemberoerende visserij is natuurlijk de visser. Vissers ervaren het dreigende verbod op bodemberoerende visserij als onrechtvaardig. Zij hebben het gevoel dat er met twee maten wordt gemeten: het kustgebied wordt mogelijk gesloten voor bodemberoerende visserij, terwijl in diezelfde gebieden wel zand wordt opgespoten. In dit artikel kun je lezen dat die zandsuppleties ook een grote impact kunnen hebben op de zeebodem en het ecosysteem.
Onzekere toekomst
Dit alles maakt de toekomst voor bodemberoerende visserij ontzettend onzeker. De doelsoorten van de Nederlandse visserij zijn soorten die op, in of vlak boven de zeebodem leven. Enig contact met de bodem lijkt onvermijdelijk als je deze soorten wilt vangen. Innovaties zouden de druk op ecosystemen kunnen verlagen. De mate waarin de bodem wordt beroerd kan worden verminderd en tuigen kunnen bijvoorbeeld lichter worden, maar de onzekerheid over de toekomst van bodemberoerende visserij is groot. Een totaal verbod op bodemberoerende visserij laat weinig ruimte voor innovatie. Om te investeren in innovaties moet er wel enige zekerheid zijn dat je de investering kunt terugverdienen. Want waarom zou je investeren als er een risico is dat bodemberoerende visserij in de toekomst helemaal niet meer is toegestaan?
De onzekerheid over het verbod op bodemberoerende visserij werpt dus een grote schaduw over de innovatieplannen. Vissers hebben snel meer duidelijkheid nodig over een mogelijk verbod, zodat er een koers bepaald kan worden voor de toekomst van de Nederlandse vloot.
Hoe nu verder?
Terugkijkend zien we dat bodemberoering door de visserij al heel lang plaatsvindt en dat het op een wereldwijde schaal gebeurt. In de discussie over bodemberoering spelen veel verschillende belangen. Dat bemoeilijkt het praten over oplossingen en het aanbrengen van nuance, terwijl dit juist zo belangrijk is.
Wat het extra lastig maakt is dat onderzoek doen naar bodemberoerende visserij en de effecten hiervan lastig is en dat referentiegebieden ontbreken. Hierdoor weten we niet hoe de zee eruitzag voordat er gevist werd. Daarnaast hangen de effecten van bodemberoering af van een complex samenspel tussen het type bodem, de soorten en de interacties tussen soorten. Natuurlijke bodemberoering speelt ook een rol, waarvan de effecten nauw zijn verweven met menselijke bodemberoering. Het verdiepen in hoe deze relaties werken is ingewikkeld en vereist veel onderzoek en tijd. Bodemberoerende visserij heeft ook niet dezelfde effecten voor elk zeegebied. Zo zal het beperken van de visserij voor sommige gebieden in zee een groot effect hebben bij het beschermen van het ecosysteem, terwijl het beperken van bodemberoerende visserij voor andere gebieden nauwelijks tot geen effect zal hebben voor het ecosysteem.
Het sluiten van beschermde gebieden voor bodemberoerende visserij en een steeds vollere Noordzee met onder andere windparken zorgt ervoor dat er steeds minder ruimte overblijft voor bodemberoerende visserij. Als vissers alleen nog mogen vissen in bepaalde delen van de Noordzee, dan is het maar de vraag in hoeverre dit rendabel is. Er is dan een grote kans dat steeds meer schepen binnen een kleiner gebied moeten vissen en onvoldoende kan vangen om rendabel te blijven. Daarnaast zal het verbieden van bodemberoerende visserij in Europa ook invloed hebben op de voedselzekerheid. Hoe komen we dan aan een alternatief voor voedsel uit zee en welke druk legt dat op ecosystemen elders in de wereld? Allemaal vragen waar we nu nog geen antwoord op kunnen geven.
Tijd voor verbinding
Het is belangrijk dat vissers, wetenschappers, natuurorganisaties, beleidsmakers en alle andere gebruikers van de zee blijven praten en samen met een brede blik kijken naar de toekomst. Door dit te doen komt er hopelijk nuance in het verhaal en kunnen partijen zoeken naar mogelijkheden. Dit kan alleen door de dialoog aan te gaan, open te staan voor elkaar, te luisteren en afspraken te maken voor de lange termijn.