Stikstof in de scheepvaart en visserij

De scheepvaart en de visserij dragen vooral bij aan het stikstofprobleem door de uitstoot van stikstofoxiden uit verbrandingsmotoren.

De scheepvaart

In 2022 kwam het rapport ‘Niet alles kan overal’ van het adviescollege Stikstofproblematiek (Commissie Remkes) uit. In dit rapport staat beschreven dat de scheepvaart (inclusief binnenvaart en visserij) verantwoordelijk is voor 3,4% van de stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden in Nederland.
De komende jaren zal door verschillende maatregelen de hoeveelheid NOx die door een zeeschip wordt uitgestoten fors afnemen. De Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (KVNR) noemt als oplossingen:

  • de invoering van de stikstofbeheerzone in de Noordzee;
  • het varen op LNG als schonere brandstof en;
  • het gebruiken van walstroom in Nederlandse havens.

Walstroom

De Nederlandse overheid ziet walstroom als mogelijkheid om de stikstofuitstoot van de zeevaart te beperken. Walstroom levert elektriciteit aan schepen vanuit het elektriciteitsnetwerk van het vasteland. Zeeschepen kunnen daardoor na het aanleggen aan de kade hun motoren uitzetten, wat zorgt voor minder stikstofuitstoot. Vanaf september 2022 kunnen bedrijven subsidie aanvragen voor de aanleg van walstroomvoorzieningen in zeehavens.
Walstroom kan tegenwoordig ook worden opgewekt uit hernieuwbare bronnen, zoals uit windenergie. Zie het filmpje hieronder voor meer informatie.

De visserij

De emissie van visserij bedraagt 1,9% van de uitstoot van de scheepvaartsector. De visserij is daarmee verantwoordelijk voor 0,06% van de stikstofdepositie op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden in Nederland.

Ondanks deze lage uitstoot heeft een deel van de visserij een stikstofprobleem. Dat komt doordat vissers die in Natura 2000-gebieden vissen moeten beschikken over een geldige natuurvergunning volgens de Wet natuurbescherming (Wnb). Het gaat hierbij vooral om vissers die op vis, schaal en schelpdieren vissen in de kustzone (Voordelta, Westerschelde, Oosterschelde, Waddenzee, Eems/Dollard, Noordzeekustzone), maar ook op het IJsselmeer en Markermeer. Stikstof in zee is geen probleem, maar de uitstoot in de kustzone kan terechtkomen in Natura 2000-gebieden op land. Meer weten over Natura 2000? Lees dan dit artikel.

Overzicht van de Natura 2000 gebieden op zee. Bron: Noordzeeloket

Door een eerdere uitspraak van de Raad van State in 2005, ook wel het ‘Kokkel Arrest’ genoemd, valt de visserij onder het begrip ‘plan’ of ‘project’. Er moet dan bij de aanvraag van een Wnb-vergunning een ‘passende beoordeling’ worden uitgevoerd. Dit betekent dat in de vergunningaanvraag een berekening moet zijn opgenomen waaruit blijkt dat stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden geen schade ondervinden door de stikstofuitstoot van de visserij. Om een vergunning te krijgen (of te behouden) mag de stikstofdepositie niet hoger zijn dan 0,0049 mol/ha/jaar. De stikstofdepositie wordt berekend met behulp van het online programma AERIUS-calculator, hetzelfde programma dat het RIVM gebruikt.

Wnb-vergunning

Voor garnalenvissers geldt dat ze op 1 januari 2023 over een nieuwe Wnb-vergunning moeten beschikken. In de bestaande vergunning staat geen stikstofparagraaf. In de nieuwe vergunning moet dat dus wel. De vergunningaanvraag voor de garnalenvisserij moest voor 1 juli 2022 worden ingediend. Het indienen is verzorgd door de Nederlandse Vissersbond. Dat indienen is complex, omdat het stikstofbeleid zich vooral richt op de situatie op land. De berekening in het AERIUS-model gaat daarbij uit van de stikstofuitstoot in het gebied waar jouw activiteit plaatsvindt. Voor een boer is dat bijvoorbeeld haar/zijn grondgebied. Voor een visser is dat natuurlijk veel complexer, want een garnalenvisser heeft veel meer visgebied dan een boer land heeft. Bovendien werkt een boer altijd op zijn eigen stuk land. Een garnalenvisser vist niet elke dag in hetzelfde gebied.

Garnalenkotters in de haven van Den Oever. Bron: ProSea

Aanvraag 2022

De Nederlandse Vissersbond heeft de Wnb-vergunning voor alle 200 garnalenvissers aangevraagd en dat was een behoorlijke klus. Hoe die vergunningaanvraag eruit ziet staat hieronder uitgelegd.

  1. In het verleden was de vergunningaanvraag voor alle vissers hetzelfde. Tegenwoordig moet voor elke visser echter een aparte stikstofberekening worden gemaakt. Het huidige visplan en de bestaande situatie uit 2021 is de basis van de berekening. Deze berekening bepaalt hoeveel elke garnalenvisser mag vissen in een bepaald gebied als er geen stikstof-besparende maatregelen worden genomen. Als een visser bijvoorbeeld vlakbij het strand van Texel of Vlieland vist, dan heeft die visser weinig ruimte qua stikstofuitstoot en mag hij/zij daar minder vissen. Dat komt doordat langs de kust een aantal stikstofgevoelige gebieden liggen. Vist een visser verder uit de kust, dan is er meer stikstofruimte beschikbaar.
  2. Een tweede berekening bepaalt waar gevist mag worden als er een SCR-katalysator (Selective Catalytic Reduction, zie uitleg hieronder) wordt geïnstalleerd aan boord.
  3. Tot slot is er ook nog een derde berekening over de uitstoot bij installatie van een nieuwe motor (zie hieronder bij oplossingen). Zo kunnen garnalenvissers zien wat het nemen van bepaalde stappen betekent voor hun mogelijkheden om te vissen. Uit deze berekeningen komt dat sommige schepen geen probleem hebben als ze hun huidige vispatroon volgen.

Oplossingen

Sommige schepen kunnen de uitstoot met technische maatregelen reduceren, zoals een SCR-katalysator. Met een SCR- katalysator worden schadelijke stikstofoxiden (NOx) omgezet in stikstof (N2) en waterdamp (H2O). De katalysator doet dat door een chemisch proces. Bij dit proces wordt een mengsel van water en ureum of ammoniak ingespoten in de motor. Dat mengsel reageert met de uitlaatgassen. Dit mengsel is in het Engels bekend als Diesel Exhaust Fluid (DEF). Een bekend mengsel is AdBlue, dat veel wordt gebruikt in auto’s.

Met een SCR- katalysator worden schadelijke stikstofoxiden (NOx) omgezet in stikstof (N2) en waterdamp (H2O). Bron: ProSea met Canva

Andere schepen hebben daarentegen echt een probleem. De situatie is voor elke individuele visser anders. Daarnaast kan het zijn dat het vispatroon de komende jaren verandert. Dat heeft dan ook weer gevolgen voor de stikstofuitstoot en dus voor de noodzaak om maatregelen te nemen.

Subsidie

In 2022 is een subsidieregeling aangekondigd waarmee maatregelen om de stikstofuitstoot te verminderen mede gefinancierd kunnen worden. Deze subsidieregeling is echter nog niet geopend. Deze subsidieregeling komt daarnaast voor veel vissers helaas veel te laat. Vissers zijn niet in staat om nog voor het einde van 2022 de nodige investeringen te doen zodat ze aan de voorwaarden voor een nieuwe Wnb-vergunning, op het onderdeel stikstofuitstoot, kunnen voldoen.

Een aantal veelgestelde vragen hierover (met antwoorden) zijn opgenomen in het volgende artikel.