Als visser is het schip één van je belangrijkste instrumenten om je werk uit te voeren. Het schip moet goed passen bij de visserijmethode die je wilt gebruiken en bij het visgebied. Daarnaast moet het ook passen bij de manier waarop jij wilt ondernemen als visser, zowel nu als in de toekomst. Het is verstandig om al deze zaken mee te nemen bij beslissingen over het schip. Kijk hierbij ook naar aandachtspunten die nu belangrijk zijn of dat in de toekomst kunnen worden. Zo zijn er allerlei ontwikkelingen rondom het klimaat, luchtemissies, veiligheid, afval en voedselveiligheid- en kwaliteit die ook van invloed zijn op de visserij en de scheepsbouw.
Daarnaast hoor je in de visserij en scheepsbouw steeds vaker dat schepen moeten voldoen aan de Triple Z ambitie, namelijk ‘Zero emission’, ‘Zero accidents’ en ‘Zero waste’. Hierover kan je meer lezen in het artikel ‘Transitie van de visserijvloot’. Daarnaast staat de ontwikkeling van visserijmethoden en scheepstechnieken allesbehalve stil en wordt er volop geïnnoveerd. Met al deze veranderingen en ontwikkeling is enige flexibiliteit in het ontwerp van het schip wel gewenst.
Maar hoe doe je dat? Als het schip eenmaal gebouwd is, dan is het doorvoeren van aanpassingen ontzettend kostbaar. Over het algemeen worden schepen niet ontworpen en gebouwd vanuit de gedachte om snel en makkelijk aangepast te worden. In het kader van efficiëntie zijn systemen en ruimtes vaak nauw op elkaar aangesloten. Hierdoor moet je meerdere systemen en ruimtes aanpassen als je iets wilt veranderen. Maar wat nou als dat anders kan?
Modulaire scheepsbouw
Een nieuwe trend in de scheepsbouw is het modulair ontwerpen en bouwen. Het doel van deze methode is om het schip zo te ontwerpen en te bouwen, dat je er gemakkelijker aanpassingen aan kunt doen. Dit is een nieuwe ontwikkeling en inmiddels zijn er al enkele schepen in de vaart waarop deze manier van ontwerpen en bouwen is toegepast. Op dit moment is het nog niet de standaard en wordt er nog ontzettend veel over geleerd.
Het basisprincipe voor modulair en flexibel ontwerpen en bouwen is als volgt. Je deelt het schip als het ware in naar verschillende blokken. Elk blok heeft zijn eigen ruimte en eigen functie. Alle blokken zijn net als bij traditionele schepen met elkaar verbonden. Het enige verschil zit in de opbouw van die blokken. Die opbouw zorgt ervoor dat je makkelijk een blok kunt aanpassen of verwijderen en daarvoor niet het hele schip onder handen hoeft te nemen.
Door op deze wijze te ontwerpen kan je je schip makkelijker aanpassen, repareren, blokken compleet vervangen of nieuwe technologie installeren. Theoretisch gezien kun je het vergelijken met een bouwwerk van legoblokken. De blokken staan met elkaar in verbinding, maar tegelijkertijd blijven het losse blokken die je van elkaar kunt halen en kunt vervangen door een ander blok.
Hoe werkt het in de praktijk?
Stel jezelf voor dat je een schip laat bouwen dat vaart op gasolie, maar je verwacht dat dit mogelijk in de toekomst zal veranderen. Je weet alleen nog niet goed welke brandstof er in de toekomst gebruikt gaat worden en nu investeren in de nieuwste technieken en prototypen is economisch niet rendabel. Maar je weet wel dat je mee moet of wilt bewegen als de tijd daar is. In dat geval is het slim om het voortstuwingssysteem van het schip modulair te laten ontwerpen en in te bouwen, zodat als je wil overstappen op een andere vorm van voortstuwing of een andere brandstof, dit makkelijker en goedkoper te realiseren is.
Over het algemeen zijn machinekamers in vissersschepen gebouwd voor gasolie, zoals de machinekamer van de WR-289. — WR-289 
Als je later een andere brandstof wilt gebruiken, dan kan dit een grote kostenpost zijn. Om dit makkelijker te maken kun je bij het ontwerpen van de machinekamer al rekening houden met een eventuele overstap. — WR-289
Sloop van het schip
Naast het voordeel dat je met modulaire scheepsbouw sneller op veranderingen kan inspelen, heeft het ook voordelen voor de sloop of ontmanteling van het schip. Schepen worden traditioneel gebouwd vanuit het perspectief om zo lang mogelijk mee te gaan. Ze worden niet gebouwd vanuit het oogpunt om snel en duurzaam ontmanteld te kunnen worden. Mede als gevolg daarvan is de sloop van schepen op een duurzame en veilige manier vrij kostbaar.
Het modulair ontwerpen en bouwen van schepen zorgt er ook voor dat deze makkelijker, sneller, duurzamer en goedkoper af te breken zijn. Veel bedrijven, organisaties en stichtingen die zich bezig houden met de (betere) sloop van schepen (zoals Sea 2 Cradle B.V. en de Stichting Shipbreaking Platform) moedigen de modulaire bouw van schepen dan ook hard aan! Het sluit ook mooi aan op het ‘zero waste’ principe en de circulaire economie gedachte.
Modulair in de maritieme sector
Voor meerdere bedrijfstakken is modulair bouwen een uitkomst waar menig bedrijf al mee bezig is. Dit doen bedrijven om verschillende reden, zoals:
- hogere efficiëntie van bouwen voor de werf;
- sneller kunnen vervangen van schepen;
- makkelijker doorvoeren van aanpassingen in de toekomst.
In onderstaand artikel wordt gesproken over circulaire bouw, en als onderdeel daarvan, modulaire bouw. Deze ontwikkelingen zien we in meerdere bedrijfstakken en zo ook in de maritieme sector. Maritieme bedrijven kiezen hiervoor omdat ze geloven dat hier grote kansen liggen, zowel voor nu als ook in de toekomst. Hier vind je het hele artikel over een subsidieproject voor circulaire- en modulaire bouw. Via deze link kun je een rapport vinden over circulaire kansen in de maritieme sector.
Voorbeelden van modulaire bouw
Modulaire scheepsbouw is nieuw en er wordt nog volop geleerd. Wel zijn er al voorbeelden van deze nieuwe scheepsbouwtechniek. Zo is bij het ontwerp van de MDV-schepen al een begin gemaakt met modulaire scheepsbouw, zoals ook valt te lezen in dit Engelstalige artikel of deze special in Visserijnieuws. Bij het ontwerp is al nagedacht over het beschikbaar komen van- en het moeten overschakelen op alternatieve brandstoffen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de indeling van de machinekamer. Deze ruimte is zo ingedeeld dat het makkelijker is om aanpassingen door te voeren. Verder zijn de brandstoftanks groter om meer brandstof mee te kunnen nemen. Dit zou nodig kunnen zijn om later alternatieve brandstoffen te gebruiken.
Alternatieve brandstoffen nemen waarschijnlijk meer ruimte in dan gasolie omdat ze (tot nu toe) een lagere energiedichtheid hebben. Verder is het visverwerkingsdek ruim opgezet om meer geautomatiseerde visverwerkingsapparatuur te kunnen plaatsen. Daarnaast is gebruik gemaakt van recyclebare materialen als composiet en zijn de schepen zodanig ingericht dat de hergebruik- en verkoopwaarde aanzienlijk hoger is dan bij de traditionele kotters.
Damen shipyards heeft een aantal modulaire schepen gebouwd. Dit hebben ze gedaan vanuit het oogpunt om schepen snel in elkaar te kunnen zetten en ze wereldwijd te kunnen laten bouwen. De ECDS-650 is hier een voorbeeld van. Lees in het artikel ‘Vissersschepen van de toekomst’ meer over dit baggerwerktuig.
Hoe ga je als visser om met modulaire scheepsbouw?
Als je als visser een schip modulair wil (laten) ontwerpen en bouwen, dan zijn er aantal zaken om over na te denken. Het is vooral belangrijk om goed uit te zoeken waar het visserijbedrijf, en daarmee het schip, de komende 10 tot 30 jaar aan moet voldoen. Je kunt proberen om dit zelf in kaart te brengen door bijvoorbeeld een bedrijfsplan op te stellen en een sterkte-zwakteanalyse (SWOT) uit te voeren. Hierover kun je meer informatie vinden in het kennisdossier ‘Ondernemerschap‘.
Uiteindelijk hoef je het niet helemaal alleen te doen, zo zijn er meerdere partijen die je hierbij kunnen helpen door mee te denken en hun inzichten te delen. Zo kun je voor hulp bijvoorbeeld denken aan belangenorganisaties, accountants, onderzoekers en scheepsontwerpers en -bouwers. In onderstaande video geeft Frans Veenstra uitleg over de samenwerking binnen het MDV-project.
Daarnaast is het sowieso belangrijk om in overleg te gaan met de scheepsbouwer. Informeer goed naar de beschikbare technieken en de keuzes die je kunt maken. Maar wees je er ook van bewust dat er vaak een spanningsveld heerst tussen de klant (jij) en de scheepsbouwer. Het is in het voordeel van de scheepsbouwer om snel en standaard te bouwen voor een scherpe prijs. Maar de klant wil steeds vaker, zeker in het geval van modulaire scheepsbouw, een toekomstbestendig schip dat gemakkelijk aan te passen is. Hier moeten klant en bouwer elkaar in vinden en dat vergt tijd en goed overleg.
In de volgende artikelen van dit kennisdossier kun je meer vinden over technische aandachtspunten zoals de voortstuwing, de constructie & romp en enkele praktijkvoorbeelden van vissersschepen van de toekomst.