Tegenwoordig spreekt men veel over verschillende manieren van ondernemen, zoals duurzaam ondernemen, maatschappelijk verantwoord ondernemen en sociaal ondernemen. Soms is het lastig om de verschillen tussen deze manieren van ondernemen te zien en om duidelijk te krijgen wat het precies inhoudt. Als je het hebt over duurzaamheid, dan betekent dat letterlijk langdurend of geschikt om lang te duren. Je kunt daarbij denken aan een huis dat zo gebouwd is dat het lang mee gaat en waarbij de materialen zoals het hout of het dak gemaakt is van hergebruikte (gerecyclede) materialen.
Vertaald naar de visserij kun je als ondernemer nadenken over materialen die een lange levensduur hebben en niet schadelijk geproduceerd zijn of schadelijk zijn voor het milieu. Bijvoorbeeld visnetten van het materiaal Dyneema gaan vaak langer mee dan netten van nylon. Ook kun je als schipper kijken hoe je zo min mogelijk (plastic) afval veroorzaakt op zee. Bijvoorbeeld door duurzamere alternatieven voor pluis aan je netten te bevestigen zoals yakleer. Overbevissing is ook kwalijk omdat je daarmee de volgende generatie vissers minder kansen geeft op een goede vangst naast dat het voor de visbestanden en natuur ook schadelijk is. Bij alle keuzes als visser gaat het er dus om dat je oog hebt voor de volgende generatie vissers, de toekomst van de zee (milieu) en ook het inkomen van de volgende generatie vissers.
Meer dan alleen geld verdienen
Ondanks dat de verschillen soms lastig te vinden zijn tussen deze manieren van ondernemen, hebben ze allemaal iets gemeen. Ze hebben het namelijk allemaal over meer dan geld verdienen. Bij de ene ondernemingsvorm ligt de nadruk meer op de natuur en het milieu (planet), terwijl de nadruk bij de ander meer ligt op het personeel en de maatschappij (people). Daarnaast zijn ze het er allemaal ook over eens dat je geld (profit of prosperity) moet verdienen, want zonder geld zal een bedrijf ook niet lang bestaan. Uiteindelijk gaat het erom dat je als bedrijf zo goed mogelijk probeert te scoren (minimaal voldoende op ieder onderdeel) op alle drie de P’s.
Onder de P van Profit wordt ook steeds vaker verder dan alleen geld gekeken. De P staat ook voor prosperity dat in het Nederlands vertaald ‘welvaart’ betekent. Dat gaat verder dan alleen geld voor je bedrijf verdienen maar om brede welvaart en meervoudige waardecreatie die ten goede komt voor de omgeving waar je woont of waar het bedrijf actief is. Bijvoorbeeld werkgelegenheid, inkomen, persoonlijke ontwikkelkansen en een veilige en plezierige werkomgeving voor personeel en stagiaires.
Waarom aandacht voor duurzaamheid?
In het verleden was er de gedachte dat economische groei oneindig was. We bouwden en kochten steeds meer auto’s, grotere huizen, meer mobiele apparaten zoals tablets, computers, smartphones en huishoudelijke apparaten. Dit kon omdat de welvaart sterk toenam in veel Westerse landen. In de visserij was er in de jaren 60 en 70 ook sprake van toenemende welvaart door de economisch succesvolle komst van stalen kotters en de boomkortechniek. Er werd geïnvesteerd in grotere kotters met meer motorvermogen (uitgedrukt in pK’s zoals je hieronder kunt zien). Hierdoor kon er meer vis gevangen worden maar had dit ook economische en ecologische gevolgen. Namelijk hogere kosten vanwege meer brandstofverbruik en steeds zwaardere vistuigen die over de bodem worden gesleept om de vis te vangen.
Vanuit rentmeesterschap is het belangrijk om zuinig met de natuur (ecologie) om te gaan. Wordt er te veel (kleine) vis gevangen, dan kan er in de jaren daarna een tekort zijn voor de vissers om de kosten te dekken. Wordt er te veel brandstof verbruikt, dan kunnen de kosten zo hoog zijn dat er geen winst kan worden gemaakt met de gevangen vis. Ook is het belangrijk dat niet alleen de visbestanden zich positief kunnen ontwikkelen qua omvang, maar ook het zeeleven daarom heen. Uiteindelijk kan een visser alleen winst maken als er voldoende marktwaardige vis (de zgn. rente) beschikbaar is om op te vissen.
De 3 P’s zijn met elkaar verbonden
Van de drie P’s kun je een soort ‘taart’ maken zoals je in onderstaande figuur kunt zien. De bodem van de taart bestaat uit een verantwoorde omgang met de ecologie. Wordt er overbevist of schade toegebracht aan de ecologie onder en boven water, dan kan de visser geen besomming halen. Zonder ecologie geen economie (bovenste laag van de taart). Uiteindelijk zijn het de mensen (vissers maar ook beleidsmedewerkers en onderzoekers) die ervoor zorgen dat er vis gevangen kan worden (door daadwerkelijk te vissen en door goed beheer). Om die reden volgt na ecologie de middelste laag van de taart, namelijk de P van People. Tenslotte moet een bedrijf winst maken en waarde toevoegen om een onderneming levensvatbaar te houden en om je personeel of deelloonvisser te betalen evenals de bedrijven daarachter aan wal zoals personeel van visafslagen, de transportbedrijven die de vis vervoeren, scheepswerven etc.
Vanuit de noodzaak om verantwoord met de natuur om te gaan en klimaatverandering tegen te gaan zijn er wereldwijd door de Verenigde Naties 17 duurzaamheidsdoelstellingen (Sustainable Development Goals, ook wel SDG’s genoemd) vastgesteld. Deze doelstellingen worden steeds belangrijker om verantwoord ondernemerschap te borgen. Visserij kan een belangrijke bijdrage leveren aan meerdere doelstellingen zoals die van 1 (geen armoede), 2 (geen honger), 3 (goede gezondheid en welzijn), 12 (verantwoorde productie en consumptie), 14 (leven in het water) en 17 (partnerschappen en samenwerken om doelstellingen te behalen).
Praktijk
Als je jouw bedrijf en de wereld op een goede manier voor je kinderen wilt achterlaten, is het belangrijk om goed na te denken wat dat in de praktijk betekent. Wat moet je doen? Dat is lastig, want er bestaat geen recept voor duurzaamheid. Als je duurzaam wilt werken, houd je rekening met wat er in de wereld om je heen gebeurt. De wereld en de maatschappij veranderen steeds, dus duurzaamheid heeft geen duidelijk eindpunt. Duurzaam werken is een manier van ondernemen, je continu aanpassen en inspelen op veranderingen. Het is onderdeel van het nadenken over je bedrijf.
Verschillende visies
Duurzaamheid betekent niet voor iedereen hetzelfde. Veel mensen praten erover, maar vaak bedoelen ze net iets anders. Shell bedoelt bijvoorbeeld met duurzame energie het zo zuinig mogelijk gebruiken van de olievoorraden in de wereld. Energiebedrijf Eneco vindt olie misschien helemaal niet duurzaam, maar wil graag andere vormen van energie gebruiken, zoals windenergie, zonne-energie en biobrandstoffen. Misschien hebben ze allebei wel gelijk, het is maar net van welke kant je het bekijkt.
De vraag is dan: “Hoe hou je in jouw bedrijf rekening met zowel de visser, de maatschappij, de natuur, als ook economische aspecten?” Dat is niet altijd makkelijk. Soms lijkt duurzaamheid namelijk gewoon geld en tijd te kosten, bijvoorbeeld als je gaat investeren in een keurmerk, meedoet met een project om zwerfvuil te verminderen of extra aandacht besteedt aan de duurzaamheid van je bemanning (dat ze nog vele jaren plezier, goede en veilige arbeidsomstandigheden aan boord). Dan lijkt het of de P’s niet met elkaar in balans zijn. Toch kan het voor het voortbestaan van jouw bedrijf van groot belang zijn en later mogelijk wel winst opleveren. Dan is het toch belangrijk om het te doen, niet omdat het nu direct geld oplevert, maar omdat het zorgt voor succes in de toekomst.
Er zijn ook voorbeelden waarbij alle drie de P’s direct voordeel hebben. Een voorbeeld uit de kottervisserij: als je vist met minder zwaar tuig werkt dat fijner voor je bemanning, bespaar je kosten, heb je een mooier product dat beter verkoopt en ontzie je de natuur meer.
Waar komt duurzaamheid vandaan?
Het begrip duurzaamheid bestaat nog niet zo lang. Het is in 1987 bedacht door de Verenigde Naties. Daarvoor hadden we het vooral over natuur, milieu en milieuproblemen, zoals zure regen en het sterven van planten, dieren en mensen door het gebruik van chemische stoffen. Voor 1987 waren People en Planet nog niet structureel in beeld binnen het bedrijfsleven.
Milieuproblemen ontstaan meestal niet expres. Niemand rijdt auto om zure regen te veroorzaken en mensen laten geen afval achter opdat dieren het opeten en daaraan sterven. We krijgen milieuproblemen zoals zure regen er gratis bij als we in onze auto rijden. Soms weten we niet eens welke gevolgen onze acties hebben. Het achterlaten van afval op straat of in zee heeft vaak grotere gevolgen dan we denken.
Belangrijk is dat de kosten voor de gevolgen van de milieuproblemen meestal niet worden betaald door diegene die het probleem veroorzaakt. Een bedrijf dat chemische stoffen in de sloot laat lopen kan hierdoor gezondheidsproblemen bij mensen rondom de fabriek veroorzaken. De kosten voor het ziekenhuisbezoek van deze mensen worden echter betaald door die mensen zelf en niet door die fabriek. Als de overheid strengere regels maakt, is dat gunstig voor die mensen. Maar voor bedrijven kunnen extra milieuregels extra kosten betekenen. Het gevolg kan zijn dat een bedrijf minder geld verdient. In onderstaand filmpje zal dit iets uitgebreider worden uitgelegd.
Verschil tussen visserijgemeenschappen
Uit een onderzoek uitgevoerd door studenten van Van Hall Larenstein is gebleken dat er soms ook verschillen bestaan over hoe vissers uit verschillende visserijgemeenschappen tegen ondernemen aankijken. Dit kwam aan het licht toen ze onderzoek deden naar de ontwikkeling van de vissersvloten uit Den Helder, Texel en Wieringen sinds 1960. Het rapport is hier te vinden.
In 2023 verscheen dit onderzoek waarin de visserijgemeenschappen letterlijk op de kaart van Nederland zijn gezet. Volgens dit onderzoek telt Nederland 44 visserijgemeenschappen die vandaag de dag of in het verleden een belangrijke rol hebben (gehad) in de Nederlandse visserij.