Windparken hebben een negatief effect op de ruimte voor de visserij doordat er binnen de parken (nog) niet commercieel gevist mag worden. Daarnaast heeft de grootschalige uitrol van wind op zee ook andere effecten en leidt het mogelijk ook tot conflicten met andere gebruikers. Naast negatieve effecten en conflicten zijn er ook partijen die positieve effecten en kansen zien. In dit artikel bespreken we een aantal (mogelijke) voor- en nadelige effecten van windparken op zee.
Voorwaarden wind op zee
Sommige mensen vinden het lelijk om windturbines op zee te zien, terwijl anderen het misschien juist een knap staaltje techniek vinden. De Nederlandse wetgeving bepaalt in ieder geval dat windparken – hoge uitzonderingen daargelaten – buiten de 12-mijlszone moeten liggen om horizonvervuiling te beperken. Meer over de wettelijke voorwaarden voor de aanleg van windparken op zee kun je hier vinden.
De locatiekeuze van windparken is vooral gedreven vanuit economisch oogpunt: Hoe verder van de kust de turbines moeten worden geplaatst, hoe duurder de bouw van het park. Verder uit de kust bouwen betekent namelijk ook dat er bijvoorbeeld langere kabels nodig zijn en je hebt te maken met transport over grotere afstanden. Verder van de kust is het ook vaak dieper. Dit is vergelijkbaar met de visserij, want hoe verder je moet stomen naar je visgronden, des te duurder wordt het vissen.
Onderzoek naar ecologische effecten
Er is nog onduidelijkheid over de ecologische effecten bij een grootschalige uitrol van windparken op de Noordzee. Sinds 2016 heeft de overheid alle onderzoeken naar de ecologische effecten samengebracht in het Windenergie Op Zee Ecologisch Programma (WOZEP). Hierover kun je meer zien in onderstaande video. WOZEP heeft als doel om de kennisbasis over de effecten van windparken op beschermde soorten en de natuur te vergroten, zodat tijdens de voorbereiding van nieuwe plannen voor windparken op zee er een zo goed mogelijke inschatting gedaan kan worden van de effecten op de ecologie. Op de website zijn steeds de laatste onderzoeksresultaten te vinden.
Op 8 september 2021 heeft het Noordzeeoverleg de inhoud van het MONS-programma (Monitoring-Onderzoek-Natuurversterking-Soortenbescherming) vastgesteld. Het gaat om onderzoek naar de ecologische draagkracht van de Noordzee, en om kennisontwikkeling om de effecten van de drie transities (energie, voedsel en natuur) op de Noordzee te kunnen beoordelen. Dit onderzoek gaat over veel meer onderwerpen dan wind op zee en er is veel afstemming tussen MONS en WOZEP. Binnen MONS wordt gekeken hoe het gaat met de Noordzee nu er zoveel op die Noordzee verandert.
Kansen en risico’s
De huidige plannen voor wind op zee bieden zowel kansen als ook risico’s voor het leven in en boven de Noordzee. Hieronder is een overzicht te vinden van de mogelijke risico’s en kansen.
Op een aantal risico’s en kansen rondom windparken op zee zullen we hieronder uitgebreider ingaan.
Onderwatergeluid
Ten eerste is geluid voor veel zee(zoog)dieren van levensbelang. Ze gebruiken geluid om te communiceren, maar kunnen ook last hebben van geluid, zoals hier valt te lezen. Zee(zoog)dieren kunnen overlast hebben van onderwatergeluid geproduceerd door mensen (bijvoorbeeld door scheepvaart en sonargeluid), zoals duidelijk is te horen in onderstaand geluidsfragment.
Een belangrijke bron van onderwatergeluid bij windparken op zee ontstaat tijdens de bouwfase van het park, bijvoorbeeld bij het heien van de fundering. Omdat zeezoogdieren in de Noordzee een beschermde status hebben, wordt dit zorgvuldig onderzocht en gemonitord. Voorafgaand aan het heien kunnen zeezoogdieren op afstand worden gehouden met afschriksignalen. Verder worden er ook manieren onderzocht om het geluid van het heien af te zwakken, zoals je kunt zien in onderstaande video.
Ook is men bezig met het ontwikkelen van nieuwe installatietechnieken die minder geluidsoverlast produceren. Een voorbeeld hiervan is de ‘suction bucket jacket-fundering’ zoals te zien in onderstaande video.
Barrièrewerking en botsingen
Wanneer de windturbines geplaatst zijn kan een windpark een barrière vormen voor zeezoogdieren, vleermuizen en zeevogels als ze zich over zee verplaatsen. Het is lastig om precies te bepalen hoeveel hinder deze dieren hiervan ondervinden. Belangrijk om te beseffen is wel dat des te meer windparken er op zee komen, des te groter de barrièrewerking kan worden.
Verder bestaat er voor sommige soorten vogels en vleermuizen ook nog het gevaar van botsingen met windmolens. In mei 2023 zijn windmolens op zee bij Borssele en Egmond aan Zee voor vier uur stilgezet omdat massale vogeltrek boven de Noordzee was voorspeld. Hiermee is geprobeerd de vogels een veilige doortocht te geven. De verwachting is dat dit in de toekomst vaker gaat gebeuren. Ook worden steeds slimmere technieken ontwikkeld om in kaart te brengen waar vogels en zeezoogdieren zich bevinden. Lees daar hier meer over.
Mogelijke positieve effecten
In Nederlandse offshore windparken ontstaat, als er geen andere activiteiten zijn toegestaan, een visserijvrije zone. Ook kan de steenstort rondom de funderingen een nieuw leefgebied creëren voor sommige soorten. Dit kan ervoor zorgen dat offshore windparken ook positieve effecten kunnen hebben voor sommige soorten vissen en bodemdieren. Het is echter moeilijk vast te stellen of de effecten vooral positief of negatief zijn. Dit komt onder andere doordat:
- er nog veel kennisvragen zijn over de ecologische effecten;
- de effecten per locatie zeer verschillend kunnen zijn; en
- dit ook afhankelijk is van de maatregelen die worden genomen om risico’s te voorkomen, verminderen of te compenseren.
Een overzicht van onderzoek naar de effecten van windparken op onder andere vissen, zeevogels en zeezoogdieren is te vinden op deze pagina van Wageningen Marine Research. Stichting de Noordzee heeft ook een rapport gepubliceerd met een uitgebreid overzicht van de mogelijke ecologische kansen en risico’s van de grootschalige bouw van windparken op zee.
Locatiekeuze en kosten
Voor de locatiekeuze van een windpark op zee zijn geologische, geotechnische, meteorologische en economische factoren van belang. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan het type bodem voor een stabiele fundering en de windkracht voor een goed rendement van de turbines.
Afstand tot de kust
De afstand van het park tot een aansluitingspunt op een hoogspanningsnet is ook heel belangrijk voor het rendement. Sommige van die aansluitingspunten liggen op het vasteland. Daarom is bij het bouwen van een windturbinepark op zee de afstand tot de kust tot nu toe zo belangrijk, want hoe langer de hoogspanningskabel naar de kust, des te hoger de aanlegkosten en des te minder rendabel het park. In onderstaand filmpje zie je hoe ze de kabel naar windpark Borssele Alpha aanleggen.
Verder moet bij het kiezen van locaties ook rekening worden gehouden met de belangen van andere gebruikers van de Noordzee zoals de visserij, recreatievaart, scheepvaart, zandwinning, militaire gebieden en olie- en gaswinning. Er is een veiligheidszone ingesteld om te voorkomen dat onveilige situaties ontstaan en om schade aan de windmolens te vermijden. Deze veiligheidszone is op het Nederlandse deel van de Noordzee 500 meter.
Dit is ook gebruikelijk bij olie- en gaswinning platforms. Het windpark is op zeekaarten inclusief de veiligheidszone weergegeven. De instelling van deze veiligheidszone betekent dat het windpark met de zone van 500 meter daaromheen gesloten is voor alle scheepvaart. Onderhoudsschepen en schepen die daar zijn in opdracht van de overheid (bijvoorbeeld voor onderzoek) mogen deze veiligheidszone betreden. Ook hebben medegebruikers, als ze een vergunning hebben van Rijkswaterstaat of het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, toegang tot het gebied dat aan hen is toegewezen.
Kosten
In het Energieakkoord is afgesproken dat de kostprijs van offshore windenergie omlaag moet. Door innovaties en groei van de sector zijn de kosten gedaald en zijn alle nieuwe tenders (aanbestedingen) gepubliceerd zonder subsidiemogelijkheden voor de exploitant. Meer informatie over de kosten van de aanleg van een windpark op zee kun je vinden in onderstaande video.
Voor nieuwe tender kunnen marktpartijen een aanvraag indienen voor de ontwikkeling van het windpark. Voorbeelden van criteria voor de beoordeling wie een windpark mag bouwen op de Noordzee zijn:
- De hoogte van het financiële bod
- De mate van zekerheid van realisatie van het windpark
- De bijdrage van het windpark aan de energievoorziening
- De bijdrage van het windpark aan het ecosysteem van de Nederlandse Noordzee
Deze criteria worden gepubliceerd als er weer een nieuwe regeling is voor windenergie op zee.